उता हामी पोखरा देखी उकालो चढ्दै थियौ, यता डा.गोविन्द केसीको अनशनबाट सुरू आन्दोलनले पनि ठुलै उचाई लिँदै थियो। नेपालको मेडिकल क्षेत्र भित्रका धमिरा सकाउने जुन अठोटका साथ डा.केसी अनशन बसे त्यो साह्रै सहरानिय छ। हातमा तरबार लिएर लड्न जानेहरू त्यत्ति समय सम्म सुरक्षित हुन्छन जुन समयसम्म हतियारले चोट लाग्दैन, तर अनसन, बसेको केही समय देखि कमजोर बनाउन थाल्छ, कमजोरीको गोली शरिर भरी लाग्छ, निकै गाह्रो हुन्छ। जीवाणुको तोप सरी अाक्रमणले भेटे ज्याननै जान बेर लाग्दैन।
झन्डै २ हप्तापछि माग सम्बोधन भए, यो अर्धमृत जस्तो देखिएको सरकार अचेत निद्राबाट ब्युँझियो नचाहेर पनि माग सम्बोधन गर्न बाध्य रह्यो।
पोखरा देखि मुक्तिनाथ यात्रा भरी अनेकौ विचार मनमा खेलिरहे, बाटो भरी डा.केसीको आन्दोलनले कस्तो समर्थन बटुल्दै छ, सोसियल साइट टिव्टर, फेसबुकमा कस्तो प्रतिक्रिया बटुल्दै छ, हेर्दैमा यात्राका अधिकांश समय बिते।
केही समय अघि एम.वि.वि.एस को अन्तिम वर्षको परिक्षा दिएर हामी सात जना साथीहरू परिक्षा समयको तनावबाट मुक्ति पाउन मुक्तिनाथको यात्रा तय गरेका थियौ। मेडिकल क्षेत्रसंग सम्बन्धित हरेक गतिविधि विशेषत सबै आम नेपालीको ध्यान खिचेका डा.केसीको आन्दोलनले हाम्रो ध्यान नतान्ने कुरै भएन। आन्दोलनले गति लिँदै जाँदा र हाम्रो यात्राको गति अघि बढ्दै जाँदा अनेकौं प्रश्न मनमा उठे, साथीहरूबीच वादविवाद पनि भए। केही विषयमा त चित्त दुखाई विषय रहे।
बाटोमा यात्रा गर्दै जाँदा खानाका लागि रोकिने स्टेशनहरूमा पाइने खाना खाँदा पुरै यात्रा झन्डै शौचालयमा बिताउनु पर्ने भएको थियो एक साथीको। सरकार स्वास्थ्य सेवामा ठुलै चमत्कार गर्छु भन्दै फलाकिने, अझै केही नेतागण त कुरा काटेको जस्तो, एक समयका कालिदास झैं एकोहोरो छन्, मुर्ख , जो हाँगा टुक्राउन उद्धत छ तर ज्यान जोखिम राख्दै। त्यस्तै हाम्रा नेताद्वयलाई ठुला भवन ठहडाउदैमा स्वास्थ्य सेवा सुधार हुन्छ ठानेका हुन् कि अभाव छ भन्दैमा जहाँ जे चलाए पनि चल्ने भन्दै गैर-जिम्मेवार पुर्ण कदम चालेका। ठुला साइनवोर्ड झुन्डाउँदैमा स्वास्थ्य सेवामा सुधार हुँदो हो त काठमाडौं केही हदसम्म निरोगीको शहर घोषणा गरिदियोस् सरकारले। पुर्वाधार विनै नगरपालिका घोषणा गरेझै सो घोषणापनि सरकारको उपलब्धीमै दर्ज भइजाला। बाटामा खाना र सामानको मुल्य हेर्दा त लाग्छ हरेक सामान र खानामा केही अंश धातु र खनिज मिसिएका छन्, सुनले पोतिएका छन् ती वस्तुहरू। काठमाडौंमा जनताका लागि उधोगी-व्यापारीका हक-हित अधिकारका लागि युद्ध छेड्न पछि नपर्ने भाषण दिने अर्का खालका नाइके लाग्यो ती अनविज्ञ छन् राजमार्गका खाना, सामानका गुणस्तर र मुल्यबारे। तिनीहरू हक-हितका लागि लड्दा-लड्दै राजमार्गका नाईके भई सकेछन्। नापतौल विभाग, गुणस्तर, मिसावट र जनताको स्वास्थ्यसंग सरोकार राख्ने र नियमागमन गर्ने ठुला साइनबोर्ड झुन्डाउने भवन र नामका सरकारी तर प्राभेट कम्पनिमा झैं जिएम नियुक्ति हुने ठुला भवन अगाडिका साइनवोर्ड संरक्षक जानकार छैनन् या काठमाडौं भन्दा बाहिर यिनीहरूको कार्यक्षेत्र पर्दैन, बुझ्न सकिन।
सायद मेडिकल क्षेत्रलाई पनि त्यही ठुला साइनवोर्ड मात्र झुन्डाउने खेल खुब खेल्न खोजेको देखियो। तर यो कदापि स्वीकार्य छैन। सुन्दा अचम्म लाग्छ मेडिकल क्षेत्रमा कुनै ढंगबाट आबद्धहरू प्राभेट मेडिकल कलेज बन्नु हुन्न भन्छन्। भवन र साइनवोर्ड ठहडाउन उद्धत जमात र प्राभेट कलेज खोलेर आफुलाई स्वास्थ्य सेवाको युगपुरूष हुँ भन्दै विज्ञापन गराउने चाहे नेता हुन् या डाक्टर नै जो मेडिकल क्षेत्रका धमिरा झै हुन्, यस्ता व्यक्ति हुन या संस्था यिन्को एउटै सोच हुन्छ फाइदा। यिन्ले विज्ञापन गरेझैं नयाँ कलेज बन्दैमा स्वास्थ्य सेवामा उलठपुलठ हुँदो हो त आजसम्म नि मातृमृत्यु दर, नवजात शिशुको मृत्यु दर र मानव विकास सुचकले उपलब्धी चमत्कारिरूपमा लिनु पर्ने तर प्रगति सोचेको भन्दा निकै मन्ध छ। चेत्तना भया। छोटो र व्यंग्यात्मक रूपमा भन्दा यो पंक्तिकार मेडिकल माफियालाई कसाईको संज्ञा दिन्छ। कसाईले खशीलाई घाँस खुवाउँछ, कुखुरालाई दाना पानी। त्यो खसी, कुखुराको स्वास्थ्य ठीक होस् भन्दा नि काट्दा माशु गजब होस्, वजन बढोस् भन्ने ध्ययले। मेडिकल माफियाको नि एउटै खेल हो, फाइदाको खेल। स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तरसंग यस्ले एक रति पनि सरोकार राख्दैन। नयाँ प्राभेट मेडिकल खोल्दैमा त्यो फेवातालमा डुंगा चलाउनेको क्षमतावान् सन्तानले चाहेर डाक्टर पढ्न पाउने सम्भावना छैन नेपालको सन्दर्भमा कुरा गर्दा। तसर्थ मेडिकल माफियाका मुखपात्र झै बनेको तत्कालिन सरकार र नेतागणले विज्ञापन गरे जस्तो स्वास्थ्य सेवामा परिवर्तन हुन्न कलेज खोल्दैमा।
जति उकालो चढ्दै गयौ, बाटो उति कठिन, डा.केसीलाई नि त्यतिनै कठिन हुँदो हो जति दिन बित्दै जाँदा। पोखराबाट बेनी पुग्दा सम्म खासै मुश्किल परेन तर त्यहाँबाट माथि निकै कठिन। सवारी साधनमा सिन्डिकेटको महारोग रैछ। शहर केन्द्रित स्वास्थ्य सेवा (विशेषत काठमाडौंमा) स्वास्थ्य क्षेत्रको सिन्डिकेट झैं सवारी-साधनको मनपरी तन्त्र गजब देखियो। सात जना हामीले चौध जनाको पैसा तिर्न पर्ने, जति सिट खाली त्यति सब अन्य बसमा भएकाले तिर्न पर्ने, त्यो पनि जोमसोम सम्म नपुग्ने, आधी बाटोमा ओराल्ने, घाँसाबाट अर्को बस फेर्न पर्ने। सिधै जोमसोम पोखरा चल्ने बसमा बारम्बार घरैपिछे खुलेका समितिले दिक्क बनाउने रैछ र बाधा पुर्याउने रैछ बस संचालनमा। तब लाग्यो यातायात कार्यालय, यातायात व्यवस्थापन सम्बन्धी कार्यालय, प्रशासन, प्रहरी पनि साइनबोर्ड झुन्डाएर मात्र बसेछन्। साइनवोर्डको टाउकोमा कहि कतै जनताको सेवार्थ भन्ने भाव भेटिए खित्का छोडेर हाँसो लाग्थ्यो। हामी केही दिनका यात्रु त वाक्क बन्यौ एकदिनको त्यो भोगाईले त्यहाँका जनतालाई कति गाह्रो हुँदो हो भन्दै साथीहरूबीच विचार पोख्यौ।
राज्यका अंगहरू त्यति खेर निकम्मा लागे, प्रशासनको महारोग नै भन्नु पर्यो उजुरी बिना बजारका व्यवस्था प्रति आँखा चिम्लने। सबै समस्या भने जस्तो सजिलै हल हुन्न भन्ने कुरा यो पंक्तिकार जानकार छ तर अलिकति पनि पहल नगरी साइनबोर्ड झुन्डाएर मात्र बस्नुले कुनै अर्थ राख्दैन बरू हटाए जाती, कमसे-कम राज्यको खर्च कम होला जस्तो सम्म सोच जगाउने स्थिति देखियो। मेडिकल क्षेत्रका माफिया झै यातायातका माफिया पनि कम रहेनछन्। सबै तिर उस्तै। मुस्तांग त हिमाल पारिको जिल्ला भन्थे व्यवहार पनि त्यस्तै खेपियो निकै टाढाको झैं। अतिथि भन्दै गोरा छालाले प्राथमिकता पाउनु ठीक होला तर स्वदेशीलाई गरिने व्यवहार न्यायचीत अलि भएन, से चित्त दुखाईको पाटो रह्यो। यस्मा विदेशी अथितिको केही दोष होइन। जरूर उनीहरूलाई प्राथमिकता दिनु पर्छ तर आफूलाई समाजसेवी व्यापारि भन्ने केही ठगहरूको फेला परिएछ तसर्थ यात्रा अलि कठिन भयो। निकै कष्ठले पुगियो मुक्तिनाथ। तथापि एक व्यापारिलाई हेरेर सबैलाई एउटै मुल्यांकन गर्नु एकदम गलत भन्ने कुराको जानकार छ यो पंक्तिकार। हुन त अरूलाई यति कष्ठ केही नलाग्दो हो किनकि उनीहरू दिनहँुँ भोग्न बाध्य छन्। हामी जुन ठाँउमा हुर्कियौं, त्यो ठाँउमा त्यो अलि कम रैछ, सायद साइनबोर्ड कम्पनीहरू अलि सक्रिय हुन कि त्यस्ता जत्था केही हदसम्म डरले निष्क्रिय त्यो त केलाउन बाँकी नै छ। तर यस्मा हामी जनताको दोष होइन,यो सब भौगोलिग विकटताको कारणले झैं लाग्यो। दलका नेताहरूले सबैलाई समेट्ने भन्दै जति नै ठुला भाषण ठोके पनि दुई-चार व्यवसायीलाई ढाडस दिई यात्रु ठग्ने, घर-घर समिति भन्दै मनपरी तन्त्र मचाउनेमा सहयोग पुराउनेमा पनि दलकै ठुलै भुमिका रैछ भन्ने कुरा बुझियो।
रमाइलो पक्ष त त्यहाँका जनतालाई त बस-जिप सुविधाले खुसी छन्, तर हामी शहरको तुलनामा सेवा खोज्नेहरू दुःखी हुनु नौलो कुरा त होइन। तर त्यस यात्रा भरी मैले एउटैको हक देखे, अधिकार देखे, मनोमानी देखे, ती हुन् महान् समाजसेवी भन्न रूचाउने- व्यापारी। व्यापारी भनेका राजा रैछन् अरू त थिचो-मिचोमा परेका सोझा-सिधा जनता। एउटा सिटामोल लिन झन्डै १० -१५ किमी यात्रा तय गर्नु पर्ने अवस्था भएको देशमा व्यापारीका कुरा सुनेर, व्यापारीकै नुन देखि सुनसम्म खाएका अनि लाएका नेता, मन्त्रीले व्यापारीको पक्षमा निर्णय गराउन खोज्ने, गलतनै भएपनि आकर्षक भाषणमा सोझा-सिधा जनताबीच भ्रम फैलाउनु खोज्नु कुनै नौलो कुरा होइन। समाजसेवी व्यापारी नै व्यापारीले भरिएको मेरो देश, ती महान् समाजसेवी व्यापारीका मुखपात्र नेता र मन्त्रीगण निकै गाह्रो मानेर , आफु पुरै लुटिएको महुसस गरेरै भएपनि सम्झौता गर्न त बाध्य भयो सारा सुधारवाधी नेपालीको समर्थन भएको डा.केसीका माग। हेरौं यो सम्झौता सधै टिक्ने हो कि सरकारै ढालेर फेरी बिक्ने अनि बिकाउने खेल खेलाउने हुन् मेडिकल माफिया र नेपालका तथाकथित समाजसेवी व्यापारीहरूले त्यो त समयले देखाउला नै। जय होस्।
-संजय गेलाल
